Աթենք, Հռոմ, Կոնստանդնուպոլիս, Գրանադա, Փարիզ.... Ահա հինգ մայրաքաղաք, որոնք իրենց վրա են կրում ժամանակի փոշին ու պատմության դրոշմը, որ ոչ միշտ է բարենպաստ եղել վերջիններիս համար... Տեղափոխվելով դարերի խորքը, երբ այս քաղաքները ապրում էին իրենց փառքի, ծաղկման, զարգացման լավագույն ժամանակները, երբ հնագույն պետությունների մայրաքաղաքներն էին և մշակույթի նշանակալի օջախներ:
Հարյուրամյակներ հետ գնալով, մենք կտեսնենք թե ինչպիսին էին այդ ժամանակների հագուստն ու կենցաղը, մշակույթն ու պատկերացումները, ինչ շունչ կար այս քաղաքների փողոցներում և բուլվարներում և ինչպիսի մշակութային տրամադրություններ են թելադրել այս քաղաքների կյանքը:
Այսօր այդ քաղաքների երբեմնի հուշարձաններից որոշները ավերված են ժամանակի կողմից, որոշները բարբարոսաբար մնացել են ավերակների տակ, մյուսները՝ անճանաչելիության աստիճան խեղաթյուրվել են նախորդ սերունդների կողմից, իսկ մի մասն էլ տեղափոխվել է այլ վայր, կամ որևէ թանգարան և այլևս չի ապրում քաղաքային բուռն ու հետաքրքիր կյանքով, որի մասն էր կազմում մի ժամանակ:
«Շրջագայելով» դարերի մեջ, մենք կտեսնենք թե ինչպես է փոխվել մարդկանց կյանքը, քաղաքների և քաղաքացիների կերպարը, ճաշակները, հետաքրքրությունները, համոզմունքները և դրանց հետ՝ սքանչելիի մասին պատկերացումները: Միշտ և ամենուր, հնագույն ժամանակներից մինչ օրս, մարդիկ ձգտել են գեղեցիկին՝ ստեղծելով արվեստի մեծ գործեր:
ԱԹԵՆՔ: Մ.թ.ա. V դար
Այսօր այդ քաղաքների երբեմնի հուշարձաններից որոշները ավերված են ժամանակի կողմից, որոշները բարբարոսաբար մնացել են ավերակների տակ, մյուսները՝ անճանաչելիության աստիճան խեղաթյուրվել են նախորդ սերունդների կողմից, իսկ մի մասն էլ տեղափոխվել է այլ վայր, կամ որևէ թանգարան և այլևս չի ապրում քաղաքային բուռն ու հետաքրքիր կյանքով, որի մասն էր կազմում մի ժամանակ:
«Շրջագայելով» դարերի մեջ, մենք կտեսնենք թե ինչպես է փոխվել մարդկանց կյանքը, քաղաքների և քաղաքացիների կերպարը, ճաշակները, հետաքրքրությունները, համոզմունքները և դրանց հետ՝ սքանչելիի մասին պատկերացումները: Միշտ և ամենուր, հնագույն ժամանակներից մինչ օրս, մարդիկ ձգտել են գեղեցիկին՝ ստեղծելով արվեստի մեծ գործեր:
ԱԹԵՆՔ: Մ.թ.ա. V դար
Աթենքի գլխավոր խորհրդանիշը՝ անտիկ միջնաբերդը
Ակրոպոլիս ( հին հուն․՝ ἀκρόπολις), միջնաբերդի հունարեն անվանումը. բառացի նշանակում է վերին քաղաք։ Առավել հայտնի է Աթենքի Ակրոպոլիսը՝ կառուցված մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի սկզբներին։ Ակրոպոլը կամ Ակրոպոլիսը Աթենքի միջնաբերդն է:
Հին հույների կյանքը դժվար է եղել, հողը, որը մշակելով ստանում էին խաղող և ձիթապտուղ, այծ և ոչխար էին արածեցնում, որտեղ կառուցում էին քաղաքներ և տաճարներ, բերրի չէր: Դրա հետևանքով Աթենքը միշտ հացի խնդիր ուներ: Ահա թե ինչու հույները համեմատաբար վաղ են սկսել զբաղվել առևտրով ու արհեստով: Դրան զուգահեռ Հունաստանում սկսում է զարգանալ ծովագնացությունը: Եթե փորձենք գծել Հունաստանի սահմանները, կտեսնենք, թե դա որքան բարդ է, քանի որ վերջիններս ասես կորում են շրջապատող, ասես երկիրը գրկող ծովերի ջրերի մեջ:
Հին հույները կենսուրախ և զվարթ ժողովուրդ են եղել: Նրանք սիրում էին ամեն վառ բան: Հերոսների և աստվածների մարմարե արձանները նրանք հաճախ գունավորում էին կամ պատում ոսկով: Տաճարները զարդարում էին գունավոր օրնամենտով՝ կապույտ, կարմիր, դարչնագույն, ռելիեֆները ներկում էին ոսկեգույն օխրայով: Մինչ օրս, թանգարանների սառը դահլիճներում ժպտում են մարմարե աղջիկները՝ այս զարմանալի ժողովրդի վաղեմի կյանքի հուշարձանները:
Մ.թ.ա. 7-6-րդ դդ հունական քանդակները սիմետրիկ են՝ ֆիգուրի մի կեսը մյուսի հայելային արտացոլումն է: Խիստ քանդակված կերպարների ձգված, երկար ձեռքերը սեղմված են մկանուտ մարմնին: Չկան աջ կամ ձախ թեքումներ, գլուխը բարձր է, աչքերը թեթևակի խոնարհված: Արդեն մ.թ.ա. 5-րդ դարում քանդակները սկսում են ասես կենդանանալ՝ ձեռք են բերում շարժում, համաչափություններ և բնականություն: Առաջինը Միրոն քանդակագործն էր, ով ստեղծեց սկավառակ նետող տղայի քանդակը: Նրա մարմինը թեքված է՝ ամբողջովին կլանված շարժման մեջ: Պատանու ատլետիկ ֆիգուրը լարված է` ինչպես զսպանակը:
Պատանու պիրկ մաշկի տակ երևում են լարված մկանները: Նա ամբողջովին շարժման մեջ է, այնպես՝ ասես ինքը հենց շարժումն է: Ի տարբերություն իր ժամանակակցի՝ Միրոնի, Պոլիկլետը սիրում էր իր հերոսներին քանդակել հանգստի պահին: Նա գտնում էր, որ քանդակագործության մեջ շարժման պատկերման ձգտումը խանգարում է մարդու ներքին գեղեցկությունը արտահայտելուն: Պոլիկլետի Նիզակակիրը քանդակի հերոսը կանգնած է անշարժ: Նա չի քարացել խիստ սիմետրիկ դիրքում, այլ իր մարինը կառավարող մարդու նման թեթևորեն ծալել է մի ոտքը՝ մարմնի ծանրությունը տեղափոխելով մյուս ոտքի վրա: Նա կանգնած է տեղում, սակայն տպավորություն է, որ ակնթարթ անց նա առաջ քայլ կանի: Մեր առջև վախից զուրկ հպարտ, ուժեղ և զուսպ մարդ է՝ մարտիկի և քաղաքացու իսկական մարմնացում: Նրա հայացքը անթափանց է, սակայն դա անտարբերություն չէ, այլ ոգու պարզություն և կրքերը տիչապետելու ունակություն:
Թանգարաններում պահպանվող Պոլիկլետի և Միրոնի քանդակները, ցավոք սրտի, միայն մարմարյա կրկնօրինակներ են, որոնք արվել են հնում, որպես հայտնի քանդակներ: Վերոհիշյալ երկու քանդակագործներն էլ իրենց օրիգինալ աշխատանքները կատարել են բրոնզից, որոնք հալեցվել են Հին Հունաստանը ավերած պատերազմների ժամանակ:
«Աթենքը գերազանցում է աշխարհի բոլոր քաղաքներին»,- գրել է հին հունական մտածող Դիկեարխը: Ինչ խոսք, դրանում կա ճշմարտության մեծ բաժին: Քսանհինգ դար առաջ, Ատտիկայի դաշտավայրերից մեկում, ծովից հինգ կիոմետր հեռավորության վրա, ծաղկում էր ապրում Հին Հունաստանի ամենագեղեցիկ քաղաքը:
Աթենքը՝ մ.թ.ա. 5-րդ դարում...
Նեղ փողոցներով աղմկոտ հարավային քաղաք՝ միհարկանի տներով, որոնք ձանձրալի լինելու աստիճան միանման էին և այնքան նման մեկը մյուսին, ասես երկվորյակներ լինեին: Հույները տունը ճարտարապետության ստեղծագործություն չէին համարում, թերևս նաև այն պատճառով, որ հույները իրենց օրվա մեծ մասը անց էին կացնում դրսում: Խոսքը, իհարկե, վերաբերում է միայն տղամարդկանց, այն էլ՝ ազատ, կանայք, երեխաները և ստրուկները, որոնք Աթենքում բազմահազար էին, ամբողջ ժամանակ գտնվել են տանը:
Դրա փոխարեն, քաղաքի հրապարակները հարուստ և գեղանկարչական տեսք ունեին: Ագորա կոչվող հրապարակում էր լինում մարդկանց մեծամասնությունը, որը հանդիսանում էր իր տեսակի մեջ հասարակական կենտրոն: Հրապարակը շրջապատված է բազմաթիվ շինություններով, որոնք ունեին ստվերոտ սյունաշար պորտիկներ: Դրանցից մեկում ժողովրդի որոշմամբ դատեր էին կատարվում, մյուսի ստվերում, որը ներկված էր կապույտ և կարմիր գույներով, հանդիպում էին աթենացիները՝ օրատորներին լսելու համար: Երրորդի ստվերում, որի պատերին գրված էին Աթենքի օրենքները, հավաքվում էին փիլիսոփաները: Կառավարիչները զրուցելով շրջում էին հրապարակի անհամար արձանների մեջ: Աստվածների և հերոսների արձաններն այնքան շատ էին, որ երբեմն դրանց արանքով անցնելն անհնար էր:
Այստեղ, Ագորայում էին նստում ընտրյալները, այստեղ աղոթում էին աստվածներին, պահվում էին պետական փասթաթղթերը, այստեղ էին տեղացիները կազմակերպում իրենց առևտուրը օտարերկրացիների հետ:
Հույները հաճախ էին պատերազմում, և եթե թշնամին մոտենում էր քաղաքի դարպասներին, բնակիչները ապավինում էին Ակրոպոլի քարե պարիսպներին:
Մ.թ.ա. 5-րդ դարասկզբին Աթենքը կառավարում էին հունական քաղաք-պետությունները, որոնք պայքարում էին պարսկական իշխանության դեմ: Ե՛վ ցամաքում, և՛ ծովի վրա թշնամին պարտվում է, սակայն, պատերազմի ընթացքումպարսիկները հասցնում են ավերել Հունաստանի շատ քաղաքներ, այդ թվում նաև Աթենքը: Երբ բնակիչները դուրս եկան Ակրոպոլի պաշտպանական բերդապարիսպներից, ծաղկուն քաղաքի փոխարեն նրանց սպասում էր մռայլ և ավերված քաղաքը: Արձաններին ու ռելիեֆ քանդակները վերածվել էին քարակույտերի, անհրաժեշտ էր վերականգնել տները, կանգնեցնել նոր ապաստարաններ, ամրոցներ: Հենց այդ ժամանակ աթենացիները երդվեցին, որ իրենց նոր Ակրոպոլը կնսեմացնի իրենով այն ամենը, ինչը երբևէ եղել է Հելլադայի երկնքի ներքո:
Իրենց հիասքանչ շինությունների կառուցման համար հույները հորինել են կառույցի մասերի դասավորվածության հատուկ համակարգ, որը ընդունված է կոչել ճարտարապետական օրդերային համակարգ: Հունական օրդերի հիմքը սյունն է, որն ունի ուղղահայաց փորագրված ակոսներ և կապիտել՝ օրդերի վերին մասը: Այն հատվածը, որը գտնվում է սյունի ստորին մասում, կոչվում է «անտաբլեմենտ»: անտաբլեմենտը կազմված էր երեք հատվածներից՝արխիտրավը, լայն, քանդակազարդ ժապավենը՝ ֆրիզ և կարնիզը, որը պաշտպանում էր շինությունը անձրևից:
Եթե կտրելու լինեինք հունական տաճարի սյուները, ապա այն կունենար մեծ գլխով և կարճոտն թզուկի տեսք, իսկ եթե սյուներին տանք չափազանց փոքրիկ անտաբլեմենտ, ապա շենքը կնմանվի երկար վզով և փոքրիկ գլխով հսկայի: Հունական օրդերը կարելի է համեմատել լավ զարգացած մարդու հետ. նրանում ամեն ինչ համաչափ ու ներդաշնակ է:
Մոտենալով Պրոպիլեյին, ակամա ուշադրություն են գրավում աջ ու ձախ կողմերում գտնվող տարբեր մեծության շինությունները: Ձախից մարմարե մեծածավալ պավիլիոն է՝ հաստ պատերով:Դա Պինակոտեկան է, առաջին նկարչական թանգարանը: Այստեղ, յասամանագույն էլեվսինյան մարմարի վրա նկարիչները պատկերել են Տրոյական պատերազմի էպիզոդներ: Նրանց խիստ և սառը նկարչության մեջ կիրառվել է չորս գույն՝ սև, սպիտակ, դարչնագույն և դեղին: Այն ժամանակ նկարիչները դեռ պատկերացում չունեին հեռանկարի մասին և դրա հետևանքով նկարը քանդաային ռելիեֆ է հիշեցնում: Էպիկական հերոսների քաջագործությունները պիտի օրինակ ծառայեին Աթենքի քաղաքացիների համար, և նրանց երեխաներին հիշեցնեին իրենց հայրերի կատարած սխրանքների մասին,որոնք հաղթեցին պարսիկներին: Հունական նկարիչների աշխատանքները չեն պահպանվել, սակայն, դատելով ոսկորի վրա արված կրկնօրինակներից, որոնք հասել են մեզ, դրանք փաթոսով, իմաստուն բարեգթությամբ, արդարության ոգով ու մարդկանց նկատմամբ սիրով լի ստեղծագործություններ էին:
Պրոպիլեյի աջ թևը ավելի կարճ է քան ձախը: Դրա դիմաց Ակրոպոլի ամենափոքրիկ կառույցն է՝ Նիկիի տաճարը: Սա փխրուն, մարմարե խաղալիքի նմանվող կառույց է, որն ասես ժպտում է ու ստիպում ժպտալ դիտողին: Ակտիվ, անհանգիստ և տաքարյուն հունական աստվածները ճիշտ և ճիշտ նման էին հույներին: Ճիշտ է, նրանք հասակով ավելի բարձր էին, կարողանում էին փոխակերպվել կենդանիների և բույսերի, թռչում էին և երբեք չէին մահանում, սակայն, մնացած ամեն հարցում իրենց պահում էին ճիշտ այնպես, ինչպես հասարակ մահկանացուները՝ ամուսնանում էին, պատժում էին իրենց երեխաներին, խաբում էին միմյանց:
Հաղթանակի աստվածուհի Նիկին, պատկերվում էր մեծ թևերով շքեղ կնոջ նմանությամբ. հաղթանակը անդադար է և թռչում է մի հակառակորդից մյուսի մոտ: Աթենացիները աստվածուհուն անթև էին պատկերում՝ նրանք դրանով ուզում էին ասել, որ գալով Հւնաստան, հաղթանակը այլևս երբեք ոչ մի տեղ չի գնալու, որ նա Ակրոպոլիսում մնալու է հավերժ:Փոքրիկ ու գողտրիկ տաճարը, ասես շեշտում է, որ Հաղթանակը դարձել է Աթենքի «տան» աստվածուհին: Եվ իսկապես, նա այստեղ իրեն այնքան խաղաղ և հարմարավետ է զգում, որ անգամ գլխից հանել է իր ավանդական ատրիբուտ-գլխարկը: Նիկիի տաճարը կանգնած է ժայռի վրա և յուրօրինակ փարոսի դեր է կատարում Պրոպելեյի համար:
Նիկի Ապտերոսի տաճարը
Աթենքի հովանավորը, պաշտպանն ու պահապանն է համարվում Աֆինա աստվածուհին, ում պատվին ստեղծված բրոնզե արձանը, որի ոտքերի մոտ իմաստության խորհուրդը արտահայտող պիթոնն է, հագին՝ զրահ: Պատերազմի աստվածուհին հզոր է և միևնույն ժամանակ խաղաղ և հիասքանչ, նրա զենքը ոչ ոքի չի սպառնում, չի ահաբեկում: Բացի բրոնզեարձանից, Աֆինա աստվածուհու պատվին է կանգնեցվել Ակրոպոլի գլխավոր տաճարը՝ Պարթենոնը:
Ակրոպոլիս ( հին հուն․՝ ἀκρόπολις), միջնաբերդի հունարեն անվանումը. բառացի նշանակում է վերին քաղաք։ Առավել հայտնի է Աթենքի Ակրոպոլիսը՝ կառուցված մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի սկզբներին։ Ակրոպոլը կամ Ակրոպոլիսը Աթենքի միջնաբերդն է:
Հին հույների կյանքը դժվար է եղել, հողը, որը մշակելով ստանում էին խաղող և ձիթապտուղ, այծ և ոչխար էին արածեցնում, որտեղ կառուցում էին քաղաքներ և տաճարներ, բերրի չէր: Դրա հետևանքով Աթենքը միշտ հացի խնդիր ուներ: Ահա թե ինչու հույները համեմատաբար վաղ են սկսել զբաղվել առևտրով ու արհեստով: Դրան զուգահեռ Հունաստանում սկսում է զարգանալ ծովագնացությունը: Եթե փորձենք գծել Հունաստանի սահմանները, կտեսնենք, թե դա որքան բարդ է, քանի որ վերջիններս ասես կորում են շրջապատող, ասես երկիրը գրկող ծովերի ջրերի մեջ:
Հին հույները կենսուրախ և զվարթ ժողովուրդ են եղել: Նրանք սիրում էին ամեն վառ բան: Հերոսների և աստվածների մարմարե արձանները նրանք հաճախ գունավորում էին կամ պատում ոսկով: Տաճարները զարդարում էին գունավոր օրնամենտով՝ կապույտ, կարմիր, դարչնագույն, ռելիեֆները ներկում էին ոսկեգույն օխրայով: Մինչ օրս, թանգարանների սառը դահլիճներում ժպտում են մարմարե աղջիկները՝ այս զարմանալի ժողովրդի վաղեմի կյանքի հուշարձանները:
Մ.թ.ա. 7-6-րդ դդ հունական քանդակները սիմետրիկ են՝ ֆիգուրի մի կեսը մյուսի հայելային արտացոլումն է: Խիստ քանդակված կերպարների ձգված, երկար ձեռքերը սեղմված են մկանուտ մարմնին: Չկան աջ կամ ձախ թեքումներ, գլուխը բարձր է, աչքերը թեթևակի խոնարհված: Արդեն մ.թ.ա. 5-րդ դարում քանդակները սկսում են ասես կենդանանալ՝ ձեռք են բերում շարժում, համաչափություններ և բնականություն: Առաջինը Միրոն քանդակագործն էր, ով ստեղծեց սկավառակ նետող տղայի քանդակը: Նրա մարմինը թեքված է՝ ամբողջովին կլանված շարժման մեջ: Պատանու ատլետիկ ֆիգուրը լարված է` ինչպես զսպանակը:
Պատանու պիրկ մաշկի տակ երևում են լարված մկանները: Նա ամբողջովին շարժման մեջ է, այնպես՝ ասես ինքը հենց շարժումն է: Ի տարբերություն իր ժամանակակցի՝ Միրոնի, Պոլիկլետը սիրում էր իր հերոսներին քանդակել հանգստի պահին: Նա գտնում էր, որ քանդակագործության մեջ շարժման պատկերման ձգտումը խանգարում է մարդու ներքին գեղեցկությունը արտահայտելուն: Պոլիկլետի Նիզակակիրը քանդակի հերոսը կանգնած է անշարժ: Նա չի քարացել խիստ սիմետրիկ դիրքում, այլ իր մարինը կառավարող մարդու նման թեթևորեն ծալել է մի ոտքը՝ մարմնի ծանրությունը տեղափոխելով մյուս ոտքի վրա: Նա կանգնած է տեղում, սակայն տպավորություն է, որ ակնթարթ անց նա առաջ քայլ կանի: Մեր առջև վախից զուրկ հպարտ, ուժեղ և զուսպ մարդ է՝ մարտիկի և քաղաքացու իսկական մարմնացում: Նրա հայացքը անթափանց է, սակայն դա անտարբերություն չէ, այլ ոգու պարզություն և կրքերը տիչապետելու ունակություն:
Թանգարաններում պահպանվող Պոլիկլետի և Միրոնի քանդակները, ցավոք սրտի, միայն մարմարյա կրկնօրինակներ են, որոնք արվել են հնում, որպես հայտնի քանդակներ: Վերոհիշյալ երկու քանդակագործներն էլ իրենց օրիգինալ աշխատանքները կատարել են բրոնզից, որոնք հալեցվել են Հին Հունաստանը ավերած պատերազմների ժամանակ:
«Աթենքը գերազանցում է աշխարհի բոլոր քաղաքներին»,- գրել է հին հունական մտածող Դիկեարխը: Ինչ խոսք, դրանում կա ճշմարտության մեծ բաժին: Քսանհինգ դար առաջ, Ատտիկայի դաշտավայրերից մեկում, ծովից հինգ կիոմետր հեռավորության վրա, ծաղկում էր ապրում Հին Հունաստանի ամենագեղեցիկ քաղաքը:
Աթենքը՝ մ.թ.ա. 5-րդ դարում...
Նեղ փողոցներով աղմկոտ հարավային քաղաք՝ միհարկանի տներով, որոնք ձանձրալի լինելու աստիճան միանման էին և այնքան նման մեկը մյուսին, ասես երկվորյակներ լինեին: Հույները տունը ճարտարապետության ստեղծագործություն չէին համարում, թերևս նաև այն պատճառով, որ հույները իրենց օրվա մեծ մասը անց էին կացնում դրսում: Խոսքը, իհարկե, վերաբերում է միայն տղամարդկանց, այն էլ՝ ազատ, կանայք, երեխաները և ստրուկները, որոնք Աթենքում բազմահազար էին, ամբողջ ժամանակ գտնվել են տանը:
Դրա փոխարեն, քաղաքի հրապարակները հարուստ և գեղանկարչական տեսք ունեին: Ագորա կոչվող հրապարակում էր լինում մարդկանց մեծամասնությունը, որը հանդիսանում էր իր տեսակի մեջ հասարակական կենտրոն: Հրապարակը շրջապատված է բազմաթիվ շինություններով, որոնք ունեին ստվերոտ սյունաշար պորտիկներ: Դրանցից մեկում ժողովրդի որոշմամբ դատեր էին կատարվում, մյուսի ստվերում, որը ներկված էր կապույտ և կարմիր գույներով, հանդիպում էին աթենացիները՝ օրատորներին լսելու համար: Երրորդի ստվերում, որի պատերին գրված էին Աթենքի օրենքները, հավաքվում էին փիլիսոփաները: Կառավարիչները զրուցելով շրջում էին հրապարակի անհամար արձանների մեջ: Աստվածների և հերոսների արձաններն այնքան շատ էին, որ երբեմն դրանց արանքով անցնելն անհնար էր:
Այստեղ, Ագորայում էին նստում ընտրյալները, այստեղ աղոթում էին աստվածներին, պահվում էին պետական փասթաթղթերը, այստեղ էին տեղացիները կազմակերպում իրենց առևտուրը օտարերկրացիների հետ:
Հույները հաճախ էին պատերազմում, և եթե թշնամին մոտենում էր քաղաքի դարպասներին, բնակիչները ապավինում էին Ակրոպոլի քարե պարիսպներին:
Մ.թ.ա. 5-րդ դարասկզբին Աթենքը կառավարում էին հունական քաղաք-պետությունները, որոնք պայքարում էին պարսկական իշխանության դեմ: Ե՛վ ցամաքում, և՛ ծովի վրա թշնամին պարտվում է, սակայն, պատերազմի ընթացքումպարսիկները հասցնում են ավերել Հունաստանի շատ քաղաքներ, այդ թվում նաև Աթենքը: Երբ բնակիչները դուրս եկան Ակրոպոլի պաշտպանական բերդապարիսպներից, ծաղկուն քաղաքի փոխարեն նրանց սպասում էր մռայլ և ավերված քաղաքը: Արձաններին ու ռելիեֆ քանդակները վերածվել էին քարակույտերի, անհրաժեշտ էր վերականգնել տները, կանգնեցնել նոր ապաստարաններ, ամրոցներ: Հենց այդ ժամանակ աթենացիները երդվեցին, որ իրենց նոր Ակրոպոլը կնսեմացնի իրենով այն ամենը, ինչը երբևէ եղել է Հելլադայի երկնքի ներքո:
Իրենց հիասքանչ շինությունների կառուցման համար հույները հորինել են կառույցի մասերի դասավորվածության հատուկ համակարգ, որը ընդունված է կոչել ճարտարապետական օրդերային համակարգ: Հունական օրդերի հիմքը սյունն է, որն ունի ուղղահայաց փորագրված ակոսներ և կապիտել՝ օրդերի վերին մասը: Այն հատվածը, որը գտնվում է սյունի ստորին մասում, կոչվում է «անտաբլեմենտ»: անտաբլեմենտը կազմված էր երեք հատվածներից՝արխիտրավը, լայն, քանդակազարդ ժապավենը՝ ֆրիզ և կարնիզը, որը պաշտպանում էր շինությունը անձրևից:
Եթե կտրելու լինեինք հունական տաճարի սյուները, ապա այն կունենար մեծ գլխով և կարճոտն թզուկի տեսք, իսկ եթե սյուներին տանք չափազանց փոքրիկ անտաբլեմենտ, ապա շենքը կնմանվի երկար վզով և փոքրիկ գլխով հսկայի: Հունական օրդերը կարելի է համեմատել լավ զարգացած մարդու հետ. նրանում ամեն ինչ համաչափ ու ներդաշնակ է:
Մոտենալով Պրոպիլեյին, ակամա ուշադրություն են գրավում աջ ու ձախ կողմերում գտնվող տարբեր մեծության շինությունները: Ձախից մարմարե մեծածավալ պավիլիոն է՝ հաստ պատերով:Դա Պինակոտեկան է, առաջին նկարչական թանգարանը: Այստեղ, յասամանագույն էլեվսինյան մարմարի վրա նկարիչները պատկերել են Տրոյական պատերազմի էպիզոդներ: Նրանց խիստ և սառը նկարչության մեջ կիրառվել է չորս գույն՝ սև, սպիտակ, դարչնագույն և դեղին: Այն ժամանակ նկարիչները դեռ պատկերացում չունեին հեռանկարի մասին և դրա հետևանքով նկարը քանդաային ռելիեֆ է հիշեցնում: Էպիկական հերոսների քաջագործությունները պիտի օրինակ ծառայեին Աթենքի քաղաքացիների համար, և նրանց երեխաներին հիշեցնեին իրենց հայրերի կատարած սխրանքների մասին,որոնք հաղթեցին պարսիկներին: Հունական նկարիչների աշխատանքները չեն պահպանվել, սակայն, դատելով ոսկորի վրա արված կրկնօրինակներից, որոնք հասել են մեզ, դրանք փաթոսով, իմաստուն բարեգթությամբ, արդարության ոգով ու մարդկանց նկատմամբ սիրով լի ստեղծագործություններ էին:
Պրոպիլեյի աջ թևը ավելի կարճ է քան ձախը: Դրա դիմաց Ակրոպոլի ամենափոքրիկ կառույցն է՝ Նիկիի տաճարը: Սա փխրուն, մարմարե խաղալիքի նմանվող կառույց է, որն ասես ժպտում է ու ստիպում ժպտալ դիտողին: Ակտիվ, անհանգիստ և տաքարյուն հունական աստվածները ճիշտ և ճիշտ նման էին հույներին: Ճիշտ է, նրանք հասակով ավելի բարձր էին, կարողանում էին փոխակերպվել կենդանիների և բույսերի, թռչում էին և երբեք չէին մահանում, սակայն, մնացած ամեն հարցում իրենց պահում էին ճիշտ այնպես, ինչպես հասարակ մահկանացուները՝ ամուսնանում էին, պատժում էին իրենց երեխաներին, խաբում էին միմյանց:
Հաղթանակի աստվածուհի Նիկին, պատկերվում էր մեծ թևերով շքեղ կնոջ նմանությամբ. հաղթանակը անդադար է և թռչում է մի հակառակորդից մյուսի մոտ: Աթենացիները աստվածուհուն անթև էին պատկերում՝ նրանք դրանով ուզում էին ասել, որ գալով Հւնաստան, հաղթանակը այլևս երբեք ոչ մի տեղ չի գնալու, որ նա Ակրոպոլիսում մնալու է հավերժ:Փոքրիկ ու գողտրիկ տաճարը, ասես շեշտում է, որ Հաղթանակը դարձել է Աթենքի «տան» աստվածուհին: Եվ իսկապես, նա այստեղ իրեն այնքան խաղաղ և հարմարավետ է զգում, որ անգամ գլխից հանել է իր ավանդական ատրիբուտ-գլխարկը: Նիկիի տաճարը կանգնած է ժայռի վրա և յուրօրինակ փարոսի դեր է կատարում Պրոպելեյի համար:
Նիկի Ապտերոսի տաճարը
Աթենքի հովանավորը, պաշտպանն ու պահապանն է համարվում Աֆինա աստվածուհին, ում պատվին ստեղծված բրոնզե արձանը, որի ոտքերի մոտ իմաստության խորհուրդը արտահայտող պիթոնն է, հագին՝ զրահ: Պատերազմի աստվածուհին հզոր է և միևնույն ժամանակ խաղաղ և հիասքանչ, նրա զենքը ոչ ոքի չի սպառնում, չի ահաբեկում: Բացի բրոնզեարձանից, Աֆինա աստվածուհու պատվին է կանգնեցվել Ակրոպոլի գլխավոր տաճարը՝ Պարթենոնը:
Մարդկությունը սովոր է, որ շինությունը ունենա ֆասադ, սակայն, հույները իրենց տաճարներն այնպեսէին կառուցում, որ դրանք սքանչելի լինեն բոլոր կեղմերից: պատմությունը մեզ է տալիս Պարթենոնի երկու կառուցող ճարտարապետների անունները՝ Իկտին և Կալլիկրատ: Սակայն պետք է ասել, որ ինչպես Պարթենոնը, այնպես էլ ողջ Ակրոպոլը պարտական են քանդակագործ Ֆիդիասին, ով տասնութ տարիների ընթացքում եղել է քաղաքի ճարտարապետության ղեկավարը: Հենց նա էր օգնում աշակերտներին քանդակել հավանաբար հենց իր մտահղացած ֆիգուրները Պարթենոնի տաճարի վրա: Մուտքը տաճար գտնվում է Պրոպիլեյի հակառակ կողմում. ճարտարապետները դա հատուկ են արել, որպեսզի այցելուն տաճարի շուրջբոլորը պտտվելու և մուտքին հասնելու արդեն համակված լինի կհանդիսավոր և զուսպ տրամադրությամբ: Տաճարի բոլոր աստիճանները փոքր ինչ ուռուցիկ են, կարնիզները թեթևակի խաչաձևված իսկ պատերը՝ քիչ խոնարհված: Ամեն ինչ հիմնված է մանրամասն նյուանսների, օպտիկայի կանոնների նուրբ պատկերացման և տեսողական ընկալման վրա: Հենց դրանում է Պարթենոնի տաճարի գծերի և ձևերի ներդաշնակության գաղտնիքը:
Комментариев нет:
Отправить комментарий